نجات اقتصاد ایران با پاک‌کن/سفره مردم با حذف صفر از ریال بزرگ می‌شود؟

به گزارش خبرنگار زمان اقتصاد؛ تورم افسار گسیخته سال های اخیر ایران منجر به از دست رفتن ارزش پول ملی شده است؛ تاجاییکه دولت و مجلس طی سال های اخیر به این نتیجه رسیده اند که برای حفظ ارزش پول ملی، تنها راه ممکن پیش رو، حذف دستکم چهار صفر از ریال صدور پول جدید است که البته ممکن است نام واحد پولی کشور نیز در این تحولات تغییر کند.  

در تازه ترین اظهارات مربوط به حذف صفرها از ریال،  محمدرضا فرزین در جریان برگزاری سی و دومین همایش سالانه سیاست‌های پولی و ارزی و در نشست تخصصی «ارتقای حکمرانی ولی و بانکی و سرمایه‌گذاری برای تولید» گفت: در بانک مرکزی برنامه های مدونی در حوزه سیاست پولی و اعتباری شامل تداوم سیاست کنترل مقداری رشد ترازنامه بانکها، اصلاح نظام پولی کشور (حذف چهار صفر از پول ملی، انتشار انواع ابزارهای سیاست پولی به منظور تحقق اهداف پولی (اوراق ودیعه، اوراق مصون از تورم و ...)، حساب ویژه تولید، توسعه ابزار­های تامین مالی زنجیره ای و زیرخطی، تعیین و تکلیف قانون جهش مسکن تهیه شده است.  

محمدرضا فرزین حذف صفر از پول ملی را یکی از برنامه های بانک مرکزی در سال ۱۴۰۴ برشمرد و گفت: تصویر ریال ایران تصویر مناسب و صحیحی در اقتصاد جهانی نیست و به همین منظور سیاست حذف صفر از پول ملی در دستور کار بانک مرکزی قرار دارد. فرزین همچنین تصریح کرد: اجرای این سیاست با توجه به تجربیات موفق جهانی و در زمان مناسب می تواند به بهبود تصویر ریال کمک شایانی کند.  

تجربه کشورهای مختلف در زمینه حذف صفرها

ایران تنها کشوری نیست که اقدام به حذف صفرها از پول ملی را تجربه می کند. بر اساس آمارهای موجود، کشور برزیل رکورد دار تعداد دفعات حذف صفر از پول ملی و تغییر نام آن محسوب می شود.  از سال ۱۹۳۰ تاکنون طی ۶ مرتبه حذف صفر، ۱۸ صفر از پول ملی برزیل حذف شده و نام پول ملی این کشور هشت بار تغییر کرده است.  ترکیه نیز در سال ۲۰۰۵ چنین سیاستی را به صورت نسبتا موفق، البته با حذف شش صفر از پول ملی خود اجرایی کرد. لازم به ذکر است که ترکیه از ۱۹۷۰ تا اوایل ۲۰۰۰ با تورم مزمن و بسیار بالا مواجه بود.

در دهه ۱۹۹۰، نرخ تورم سالانه گاهی به بیش از ۱۰۰درصد نیز می‌رسید. در آن زمان ارزش پول ملی ترکیه به‌طور مداوم کاهش می‌یافت و اسکناس‌های با ارزش اسمی بسیار بزرگ (مانند یک میلیون لیر) رایج شده بود. همین موضوع باعث شد تا ترکیه سیاست حذف شش صفر از پول ملی خود را اجرایی کند. نکته مهم در ارتباط با کشور ترکیه این بود که حذف صفر از پول ملی همراه با اصلاحات ساختاری گسترده‌ای و با کمک صندوق بین‌المللی پول (IMF) و بانک جهانی اجرا شد.

تثبیت نرخ تورم، شرط اصلی موفقیت سیاست حذف صفر!

درست مانند مثال های مربوط به ترکیه و برزیل، حذف صفرها می تواند اقدامی نجات بخش برای پول ملی محسوب شده و به گفته فرزین، به بهبود تصویر ریال در نظام بانکداری جهانی بینجامد. اما نکاتی در این میان وجود دارد که حتما در محاسبات رئیس محترم بانک مرکزی لحاظ شده است.  

ارزش پول ها در بازار فارکس، بر اساس نرخ برابر آنها با یکی از ارزهای سبد این بازار همچون دلار، یورو یا فرانک مورد سنجش دائمی قرار گرفته و به تبع آن مورد معامله قرار میگیرند

ابتدا باید این نکته را مد نظر قرار داد که پیش از تثبیت نرخ تورم، هرگونه اقدام برای حذف صفرها صرفا هزینه مازاد سنگینی بر دوش اقتصاد بدحال کشور تحمیل کرده و نتیجه مثبت دیگری به همراه نخواهد داشت. طبیعی است که پایان سال جاری، هنوز به سطح قابل قبولی از نرخ تورم نخواهیم رسید که به نظر می رسد اقدام بانک مرکزی در خصوص حذف صفرها، زودهنگام و خسارت آفرین خواهد بود. چراکه در صورت عدم کنترل تورم، در اندک زمانی بار دیگر شاهد صف کشیدن صفرها جلوی واحد پول ملی جدید خواهیم بود که چنین اقدامی را بی فایده خواهد ساخت.  

عادی سازی بسترهای اقتصادی، پیش شرط حفظ ارزش ریال

ماجرای مربوط به تورم، عوامل ایجاد آن و البته راه های جلوگیری از رشد تورم طی سال های اخیر از سوی اقتصاددانان مورد بحث و بررسی قرار گرفته اند و هر یک، نسخه ای برای درمان این عارضه پیچیده اند. اما باید توجه داشت که ارزش پول ها در بازار فارکس، بر اساس نرخ برابر آنها با یکی از ارزهای سبد این بازار همچون دلار، یورو یا فرانک مورد سنجش دائمی قرار گرفته و به تبع آن مورد معامله قرار میگیرند.  درست مانند هر بازار دیگری، یکی از عوامل تعیین نرخ یک ارز، میزان تقاضا برای آن است که این تقاضا در پی رشد معاملات تعیین می شوند. دقیقا یکی از عوامل مهم موثر در رشد شاخص دلار، همین افزایش یا کاهش تقاضا برای آن است.  

وقتی ریال در مبادلات جهانی مورد استفاده قرار نگیرد، اساس تعیین نرخ و قیمت برای آن نیز امکانپذیر نیست

اما حالتی معکوس با این رویه را فرض کنید که در آن، به دلیل قطع ارتباط سیستم مالی و بانکی یک کشور با مکانیزم های جهانی، کمترین میزان تقاضا برای آن ارز وجود داشته باشد. در نتیجه، نرخ برابری آن ارز با ارزهای بزرگ سبد فارکس، هر روز کاهش یافته تا به سطح مورد انتظار مشتریان رسیده و بتواند مشتری لازم برای خرید را در آن سطح قیمت پیدا کند. حال آنکه اگر اساسا مشتری برای ارزی همچون ریال وجود نداشته باشد، این تنزل سطح قیمت ادامه خواهد یافت.  

لذا به نظر می رسد تا زمان برطرف نشدن مسائل سیاسی میان ایران و آمریکا و برچیده نشدن مشکلات ناشی از تحریم از یک سو و البته عدم الحاق ایران به مکانیزم های مالی مهمی چون CFT و پالرمو که بستر لازم برای اتصال مجدد سیستم بانکی کشور به نظامی پولی و بانکی جهان را فراهم می سازد، نمی توان انتظار رشد ارزش ریال در برابر ارزهای دیگر را داشت. چراکه وقتی ریال در مبادلات جهانی مورد استفاده قرار نگیرد، اساس تعیین نرخ و قیمت برای آن نیز امکانپذیر نیست.  

با این حساب، آنچه مسلم است اینکه هرگونه سیاست بانک مرکزی در خصوص حذف صفرها از واحد پول ملی در صورت عدم الحاق ایران به سیستم بانکی جهان، بی فایده بوده و در اندک زمانی، شاهد بازگشت صفرها خواهیم بود. بر همین اساس، بعید به نظر می رسد اجرای این سیاست تا پایان سال جاری چندان نتیجه موفقیت آمیزی به همراه داشته باشد و در بهترین حالت، چنین اقدامی می تواند بار فشار روانی تحمیل شده ناشی از تورم بر فضای افکار عمومی را کاهش دهد.